آن عاشقان اصیل و صدیق با آن صفای باطن مثال‌زدنی و بی‌بدیل‌‌شان، سنتی والاتبار از اقامه عزا برای حسین(ع) را در اردبیل خلق کردند که ما را امروز با افتخار بر بلندای میراثی کهن قرار داده است. سنتی با هزاران ریزه‌کاری و استوار بر چارچوب قاعده، که سیاق عزاداری ما را انحصار بخشیده است. اینجاعاشقی و دلدادگی سوار بر قاعده نظم و عقلانیت هست. مسئولیت اجتماعی ما در قبال آن تراث نفیس چیست؟

دکترعارف عالی‌نسب |

یکم: اقامه عزا برای سیدالشهدا(ع) امضای اردبیلی‌ها پای سند هویت‌شان محسوب می‌شود. میراث فاخر پدرانمان که دنیایی از دلدادگی به ساحت امام شهیدشان بودند. سنتی دیرینه که ریشه در سرسپردگی و بی پیرایگی ناب آن‌ها دارد. «آه حسن واه حسین» گویی‌هایشان چنان بودکه سنگ را هم به گریه می انداخت. آن عاشقان اصیل و صدیق با آن صفای باطن مثال‌زدنی و بی‌بدیل‌‌شان، سنتی والاتبار از اقامه عزا برای حسین(ع) را در این شهر خلق کردند که ما را امروز با افتخار بر بلندای میراثی کهن قرار داده است. سنتی با هزاران ریزه‌کاری و استوار بر چارچوب قاعده، که سیاق عزاداری ما را انحصار بخشیده است. اینجاعاشقی و دلدادگی سوار بر قاعده نظم و عقلانیت هست. مسئولیت اجتماعی ما در قبال آن تراث نفیس چیست؟

دوم: امسال خمیه عزای امام را در حالی برپا می‌کنیم، که حاج رحیم حیدری دیگر در میان ما نیست. او نماد اخلاص، درایت و انتظام در اقامه عزا برای امام شهیدش بود. کلیددار گنجینه میراث کهن و البته یکی از شناسنامه‌های محرم‌هایی که رنگ و بوی اصالت و قدیمی بودن داشت. او تمرکز بر حفظ آئین‌ها و ظرفیت نهفته در سرمایه اجتماعی نهاد عزاداری داشت.

اقامه عزای دهه اول محرم در ردیف شاخص‌ترین اجتماعات خودجوش مردمی قرار دارد که بی‌شک در جامعه نمی‌توان نظیری متناظر برای آن سراغ داشت. در اردبیل با تکیه بر قدمت، اصالت و قواعد سنتی متمایزتر هم است و دقیقا باید از منظرِ بخشی مهم از یک سرمایه اجتماعی به آن پرداخت و در مقوله‌اش سخن گفت.

ظرفیت اجتماعی نهاد عزاداری در اردبیل، اثربخشی‌هایی فراتر از دامنه ایام محرم دارد و معطوف و منحصر به ایام محرم و صفر نیست. چنانچه پدران ما در چارچوب همین ظرفیت‌های اجتماعی رویکردهایی اجتماعی مانند احداث درمانگاه و مدرسه هم داشتند. همین نگاه ما را به این سمت می‌برد که از مسیر سازماندهی موثر ظرفیت نهفته در دل نذورات؛ آن‌ها را به سمت کارهای فرهنگی، بهداشتی و آموزشی هم هدایت کرد. همان که این روزها جامعه ما بشدت نیازمند آن است. این همان عامل بالقوه مغفول در سرمایه اجتماعی نهاد عزاداری ماست.

سوم: ادبیات و فرهنگ مرثیه در اردبیل نگین فیروزه‌ای و لعل ارزشمندی است که کمتر نظیری دارد. لحن داودی، صدای سحرانگیز و نوای ملکوتی سلیم موذن‌زاده، آوازه اردبیل را در عالم تشیع اعتباری جهانی بخشیده است. این ظرفیتی استثنایی را پیش‌روی ما می‌گشاید. شاعران بلندآوازه اردبیل در ادبیات مرثیه و حریم عشق جولان‌ها داده‌اند. بیضا، یحیوی، انور و منزوی شخصیت‌هایی تکرار نشدنی دارند. قدرت کلام و صداقت گفتار آنها را از لابلای اجراهای مداحان جستجو کنید. اشعاری‌که هرچند مرثیه و مصیبت است؛ اما از جنبه هنری هم دراوج قرار دارد.

چهارم: مراسم ماه محرم در این شهر سرشار از نشانه‌ها و نمادهاست. متاسفانه خیلی از خرده‌آیین‌هایمان در خطر فراموشی قرار دارند. بخشی از آیین‌های ما در فهرست آثار و گنجینه‌های ملی ثبت شده‌اند؛ اما بخش مهمی از آن‌ها در حال فراموشی‌اند؛ علی‌الخصوص آن قسم که شفاهی‌اند. به خاطر داشته باشیم که آیین‌ها یک‌شیوه و زمینه خاص برای ساخت واقعیت‌های فرهنگی و اجتماعی مردم یک جامعه هستند و اردبیل میراث غنی و ارزشمندی در اقامه عزا برای سیدالشهدا(ع) دارد.